هورمون رشد انسان توسط غده هیپوفیز تولید می شود و رشد کودک را کنترل می کند. سطح هورمون رشد در دوران کودکی افزایش می باشد، در زمان بلوغ به اوج خود می رسد و بعد از دهه سوم زندگی کاهش می یابد. در این مطلب، اطلاعات مفیدی در مورد هورمون رشد و نیاز آن برای بدن را می توانید مطالعه نمایید.
هورمون رشد چیست
شکل 1. هورمون رشد چیست
هورمون رشد یا سوماتوتروپین، از سلول های قدامی غده هیپوفیز ترشح می شود. غده هیپوفیز در رشد و نمو بدن ما نقش مهمی دارد و در متابولیسم کربوهیدرات، لیپید و پروتئین نقش زیادی دارد. هورمون رشد ساختمان پروتئینی دارد و یک هورمون پپتیدی است. این هورمون از 191 آمینو اسید تشکیل شده است که باعث تشکیل یک پلی پپتید تک رشته ای می شود. سوماتوتروپین باعث رشد، تقسیم و بازسازی سلول ها می گردد که در نتیجه رشد ماهیچه و استخوان، رشد کلی انسان را سبب می شود. سوماتوتروپین باعث افزایش غلظت گلوکز و اسیدها چرب آزاد می شود و محرک IGF-1 نیز می باشد.
هورمون های سوماتواستاتینی که از هیپوتالاموس ترشح می شوند، مهار کننده هورمون رشد هستند و Growth hormone که به اختصار GH نمایش داده می شود از هیپوتالاموس ترشح می شود تحریک کننده ترشح آن می باشد. 3 تا 15 میلی گرم از آن در هیپوفیز قدامی ذخیره می شود و روزانه بین 500 تا 1000 میکروگرم به صورت ضربانی از آن ترشح می شود.
هورمون رشد چگونه و از کجا ترشح می شود؟
همانطور که گفتیم هورمون رشد از سلول های سوماتوتروپیک که در هیپوفیز قدامی قرار دارند ترشح می شود. قسمت هیپوفیز پیشین مهم ترین و بزرگترین بخش هیپوفیز است که 70 درصد وزن این غذه را در انسان تشکیل می دهد و محل سنتز و ترشح چندین هورمون است که هورمون رشد نیز یکی از آن ها می باشد. این فرآیند توسط غده هیپوتالاموس صورت می گیرد. هیپوتالاموس با دو نوع هورمون، ترشح هورمون رشد توسط هیپوفیز قدامی را تنظیم می کند. این هورمون ها عبارتند از هورمون آزاد کننده هورمون رشد (GHRH) یا سوماتوکرینین و هورمون مهار کننده هورمون رشد (GHIH) یا سوماتوستاتین. پس می توان از این عملکرد به این نتیجه رسید که اختلالاتی که در زمینه هورمون رشد اتفاق می افتد به جز مشکلات هیپوفیز می تواند مربوط به هیپوتالاموس باشد، زیرا ترشح هورمون رشد به تعادل این دو هورمون که از غده هیپوتالاموس ترشح می شوند و به رگ های اطراف هیپوفیز می رود بستگی د ارد.
کمبود هورمون رشد
شکل 2. کمبود هورمون رشد
کمبود هورمون رشد یکی از دلایل کوتاهی قامت یا کوتولگی در جانوران مختلف مانند انسان است. این امر ممکن است به دلیل مادرزادی یا اختلالاتی بعد ازتولد در هیپوتالاموس یا هیپوفیز رخ دهد. همچنین این امر ممکن است به دلیل جهش در ژن هایی که تنظیم و تولید کننده ترشح این هورمون هستند اتفاق بیفتد. در بعضی مواقع کمبود هورمون رشد به دلیل کمبود هورمون آزاد کننده آن است که در این مورد ممکن است، تزریق هورمون آزاد کننده باعث تحریک ترشح هورمون رشد شود.
در بعضی موارد دیگر سلول های غده هیپوفیز قادر به تولید هورمون رشد نیستند و یا هورمون تولید شده از نظر ساختاری غیر طبیعی است و فعالیت رشد کمی دارد.
کودکان مبتلا به کمبود هورمون رشد در بدو تولد از نظر اندازه طبیعی هستند، اما عقب ماندگی رشد در دو سال اول زندگی آشکار می شود. کمبود هورمون رشد اغلب با تزریق هورمون رشد درمان می شود اما دستیابی به این هورمون برای سالیان طولانی محدود بود زیرا این هورمون تنها از غده هیپوفیز انسان تولید می شود.
افزایش بیش از حد هورمون رشد
شکل 3. افزایش بیش از حد هورمون رشد
تولید بیش از حد هورمون رشد بیشتر در اثر تومور خوش خیم یا آدنوما (Adenoma) سلول های سوماتوتروف غده هیپوفیز ایجاد می گردد. بعضی مواقع تومورهایی که در ریه یا جزایر لانگرهاس لوزالمعده قرار دارند می توانند هورمون تحریک کننده هورمون رشد را تولید کنند و باعث افزایش تولید هورمون رشد می شوند. در موارد نادر تولید غیر عادی هورمون رشد از سلول های تومور در بافت های مختلف که مسئول تولید هورمون رشد نیستند نیز باعث افزایش بیش از حد هورمون رشد می گردد که باعث ایجاد بیماری به نام آکرومگالی می شود که باعث رشد بیش از حد استخوان های پهن در دست، پا، چانه و بینی می شود. در این بیماران بزرگ شدن بافت های دیگر مانند قلب، زبان، کبد و کلیه ها نیز مشاهده شده است. از آنجا که عملکرد هورمون رشد با انسولین متضاد است، بیماران آکرومگالی ممکن است دچار دیابت باشند. سایر مشکلات مرتبط با آکرومگالی شامل: فشار خون بالا، بیماری قلبی عروقی، تومورهای بدخیم روده و آرتروز هستند. این بیماران با برداشتن غده هیپوفیز، پرتو درمانی یا روش های دارویی درمان شوند.
انواع هورمون رشد
نام دیگر هورمون رشد استوماتوتروپین می باشد که به طور طبیعی در حیوانات تولید می گردد. این شاخه ترکیبی از هورمون های رشد می باشد که با استفاده از تکنولوژی های DNA نوترکیب سنتز می شود.
کاربردهای هورمون رشد
“هورمون رشد” به طور گسترده ای در علم پزشکی کاربرد دارد و استفاده از آن برای درمان اختلالات رشد کودکان و بزرگسالان می باشد. این هورمون باعث تقویت رشد کودکان و نوجوانان، تنظیم متابولیسم قند و چربی، مایعات بدن می باشد و در کارکرد قلب نیز دخیل می باشد. بسیاری از خواص هورمون رشد هنوز ناشناخته اند اما مطالعات نشان داده اند که می تواند باعث کاهش چربی و فزایش جرم عضله و استخوان گردد. در نتیجه این عمل سطوح انرژی افزایش می یابد و باعث بهبود تن و بافت پوست می شود.
با توجه به این ویژگی ها، این هورمون از دهه 1970 توسط رقبای ورزشی مورد استفاده قرار گرفت اما در حال حاضر توسط کمیته بین لمللی المپیک ممنوع شده ست.
شکل 4. کاربردهای هورمون رشد
عوارض هورمون رشد مصنوعی
برخی از عوارض جانبی هورمون رشد مصنوعی که برای درمان کمبود هورمون رشد و قد کوتاه مورد استفاده قرار می گیرند شامل موارد زیر می شوند:
- تورم مفاصل
- درد مفاصل
- افزایش ریسک ابتلا به دیابت
- واکنش ایمنی بدن به هورمون رشد
- سندرم تونل کارپال
عوارض هورمون رشد در کودکان
درمان کودکان با استفاده از هورمون های رشد کاملا بی خطر و موثر است اما با این حال مصرف داروها ممکن است عوارضی مانند زیر را به وجود آورد:
- سردرد
- واکنش آلرژیک در نزدیکی محل تزریق
- افزایش انحنای ستون فقرات در کودکان مبتلا به اسکولیوز
اگر این عوارض در گذشت زمان باز هم ادامه داشت بهتر است با پزشک متخصص مشورت نمایید.