لیست انواع اشکال داروها

امروزه مصرف داروها بسیار زیاد شده است از همین رو با توجه به نوع مشکل، محل مصرف، شرایط سنی و جنسی در اشکال مختلفی طراحی و روانه بازار میشوند. در این پست به ویژگی ها و شرح مختصری از انواع اشکال داروها می‌پردازیم با ما همراه باشید.

امولسیون (Emulsion) یا نامیزه چیست؟

همه ما میدانیم که ترکیب آب و روغن بصورت جدا گانه از هم قرار می‌گیرند که از نظر ترمودینامیکی به آن امولسیون ناپایدار یا نامیزه (نامیزه: نام پیشنهادی فرهنگستان برای جایگزینی امولسیون) گفته میشود. برای جلوگیری از این پدیده (عدم ترکیب شدن آب و روغن) از یک امولسیون کننده استفاده می‌شود که سطح هر سلول را پوشش می‌دهد و از متراکم شدن آنها جلوگیری می‌کند که با هم زدن آب و روغن یک امولسیون ایجاد می‌گردد. در واقع به پخش و پراکنده شدن یک محلول مایع (آب) در مایع دیگر(حالت مایع روغن) امولسیون گفته می‌شود که نمونه های طبیعی امولسیون همچون شیر خوراکی و نمونه صنعتی آن سس مایونز، نمونه دارویی کرم دست و صورت، کرم ضد آفتاب، شیر پاک کن، کرم دور چشم، اسپری، فلوید، سرم، کنسانتره، شامپو و…. می باشد.

کرم (Creme)

كرم‌(Creme) یک امولسیون(فرآیند ترکیب شدن روغن و آب) جامد یا نیمه جامد است. کرم‌ها از جمله پر کاربرد ترین و گسترده ترین محصولات پزشکی به حساب می آیند. کرم ها توسط شرکت های مختلفی در سایزهای متنوع برای مصارف گوناگون ساخته شده اند. در واقع میتوان گفت کرم ها از درصدهای متفاوتی آب، مواد روغنی، ماده امولسیون کننده، مواد مؤثر دارویی و مواد افزودنی تشکیل شده‌اند. کرم ها کاربردهای متنوعی از جمله خاصیت دارویی، خاصیت آبرسانی (hydration)، خاصیت محافظتی در برابر تشعشع خورشید، خاصیت حفظ رطوبت و لایه برداری دارند. کرم ها به علت داشتن پایه آب در ساختار خود به راحتی قابل شستشو هستند. کرمها انواع متنوعی دارند که میتوان به کرم پاک کننده، کرم شب، کرم روز، کلد کرم، کرم ویتامینه، کرم مرطوب کننده، کرم ضد آفتاب، کرم روشن کننده، کرم های لایه بردار، کرم ضد خارش و… اشاره کرد که برای استفاده از آنها ودست یابی به نتیجه مطلوب باید اطلاعاتی در مورد شرایط آب و هوایی، نوع پوست، هدف از مصرف کرم، سن فرد مصرف کننده دانست.

پماد (ointment)

پماد(ointment) یکی از چرب ترین نوع اشکال دارویی است. معروف ترین و قدیمی ترین پماد “وازلین” است قدمتی بیش از یک قرن دارد وازلین از مواد نفتی تهیه می‌شود. پماد یک امولسیون نیمه جامد از درصد کمی آب و مقدار زیادی روغن است که سدی مقاومی در سطح پوست می‌سازد. پمادها نسبت به کرم، چربتر و غلیظ‌تر هستند و ماندگاری بیشتری روی پوست دارند در نتیجه زمان مصرف فرد احساس سنگینی روی سطح پوست خود دارد. یکی از ویژگی های خوب پماد ها این است که میزان آب موجود در آن ها بسیار کم است و همین امر موجب شده که دچار آلودگیهای میکروبی نشوند به همین دلیل در ترکیبات خود مواد نگهدارنده ندارند. پمادها انواع متفاوتی دارند که با توجه به نوع آسیب دیدگی و محل مصرف و مواد تشکیل دهنده تقسیم بندی میشوند در اینجا میتوان به پمادهای آنتی بیوتیک، پمادهای کورتون، پمادهای ضد ویروس، پمادهای سوختگی، پماد چشمی و…. اشاره کرد.

لوسیون (Lotion)

لوسیون(Lotion) محصولی دیگر از داروها هستند که مانند کرم، امولسیونی از آب در روغن هستند با این تفاوت که مقدار بسیار زیادی آب با مقدار کمی روغن ترکیب شده است. از آنجایی که لوسیونها دارای چربی کمی هستند بعد از مصرف احساس سبکی در سطح پوست میشود که این حس برای مصرف کننده بسیار لذت بخش است. لوسیون‌ها کاربردهای متفاوتی دارند از آنها برای موارد درمانی مانند لوسیون ضد جوش، رفع کننده قرمزی پوست، به عنوان ضد آفتاب و یا ویتامینه مورد استفاده قرار می‌گیرند. لوسیون علاوه بر خاصیت درمانی موجب حفظ آب پوست میشوند که همین امر باعث برطرف شدن ترک پوستی، شفافیت و نرمی پوست و کند شدن روند پیری پوست می شوند.

اسکراب (Scrub)

اسکراب به معنای ساییدن و برداشتن سلولهای مرده پوست و لایه‌های سطحی پوست است. اسکراب یک ماده نیمه جامد است که مانند یک کرم لایه بردار عمل میکند با این تفاوت که اسکراب سلولهای مرده سطح پوست را پاک سازی میکنند اما لایه بردارها توان برداشت لایه های عمقی پوست را دارند.لایه برداری پوست چه به صورت عمقی و چه سطحی اگر اصولی انجام نشود پوست شما خشک و خشن می‌شود اما اگر صحیح و به میزان کافی انجام شود شما دارای پوستی شاداب و نرم و شفاف هستید. اسکراب درست مانند سفیدآب عمل میکند که از زمانهای قدیم برای لایه برداری پوست بدن در حمام کردن استفاده می‌شده است. اسکرابها در اندازه و رنگهای مختلف ساخته شده و راهی بازار شده اند.

بالم یا لینمان (Liniment)

بالم(Balm) یا لینمان(Liniment) یکی دیگر از اشکال دارویی است که در سطح پوست استفاده میشود. بالم‌ها در ساختار خود آب ندارد به همین خاطر از کرم سفت تر است و شبیه پماد هستند. در واقع عنصر اصلی تشکیل دهنده بالم، موم (Wax) یا روغن است به همین خاطر باعث حفظ رطوبت پوست و محافظت در برابر آلودگی های محیطی، سردی آب و هوا و… می‌شود به همین خاطر بیشتر در آب و هوای خشک و یا سرد بسیار زیاد مورد استفاده قرار میگیرد.از بالم در قسمتهای بسیار خشک بدن مانند دست‌ها، پاشنه پا، آرنج و زانوها بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد. بالم خاصیت درمانی و بازسازی کنندگی پوست را دارد بنابراین مانند یک سد محافظ در لایه بیرونی پوست عمل می کند. وظیفه اصلی بالم، حفظ رطوبت پوست و محافظت از آن در برابر آلودگی های محیطی، سردی آب و هوا و غیره است. بالم ها انواع متفاوتی دارند مانند: بالم لب، بالم پا، بالم کودک، بالم مو، بالم پاک کننده، بالم اصلاح و… اشاره کرد.

پچ (patch) یا پلاسترها

پچ‌ (patch) یا پلاستر(Plaster) یکی دیگر از اشکال دارویی مصرفی سطح پوست هستند. در واقع پچ ها دوز مشخصی از مواد دارویی جامد یا نیمه جامدی هستند که بر روی سطحی از جنس کاغذ، کتان، ابریشم و یا پلاستیک وجود دارند که به صورت یک نوار در آمده‌اند. پچ‌ها اگر حاوی دارو باشند زمانی که بر روی پوست چسبیده میشوند در اثر حرارت بدن فعال میشوند و مستقیماً جذب پوست و وارد جریان خون می‌شوند از همین رو تاثیری بر متابولیسم کبد ندارند. البته کمتر دارویی هست که از این طریق ساخته شود زیرا برای ساخت پچ از فناوری نانو استفاده میشود. پچ هایی هستند که خاصیت چسبندگی دارند که از آنها برای در افرادی که دچار شکستگی در بدن شده اند یا برای شکاف های باز پوست استفاده میشوند. پچ ها انواع مختلفی دارند که میتوان به پچ نیتروگلیسیرین، پچ پا، پچ کلونیدین، پچ فنتانیل، پچ استرادیول، پچ تستوسترون، پچ لیدوکایین، پلاستر گچ و…اشاره کرد.

ژل‌ (Gel)

ژل‌ها(Gel) شکلی از داروهای موضعی پوست هستند که حالت نیمه جامد و شفافی دارند. ژل هایی که بصورت موضعی بر روی بافت پوست مورد استفاده قرار میگیرند به سرعت خشک می‌شوند، و یک لایه نازکی از دارو را بر روی پوست می‌گذارند. در واقع ژل‌ها مایعی به عنوان حلال در پایه ژلاتینی هستند که وقتی پایه چرب مانع از جذب مناسب دارو می شود از ژلها استفاده می‌کنند تا موارد دارویی را به بافت زیرین پوست برسانند. با گسترش علم انواع مختلفی از ژلها در صنایع داروسازی و محصولات آرایشی و بهداشتی ساخته شده است. که میوان به ژل‌ پیروکسیکام، ژل پاک کننده صورت، ژل دیکلوفناک، ژل موی سر، ژل شوینده واژینال و…اشاره کرد. البته دسته دیگری از ژل ها هستند که به صورت موقت یا دائمی در بافت پوست تزریق میشوند که که بسیار متنوع هستند و پایه روغن معدنی (وازلین) و پارافین دارند معروف ترین آنها ژل اسید هیالورونیک است که فضای بین الیاف کلاژن و الاستین را پر می‌کند، و باعث میشود که آب در پوست نگه داشته شود و پوست حجم خود را حفظ کند.

سرم (Serum)

سرم (Serum) شکلی از محصولات پزشکی است که دارای انواع مختلفی است. سرم ها به دو دسته بزرگ تقسیم میشوند سرم های موضعی و سرم های تزریقی. سرم های تزریقی برای رساندن آب و مواد دارویی از طریق IV یا درون وریدی وارد خون میکنند تا بدن بتواند نیازهای خود را رفع کند. سرم های موضعی دارای انواع مختلفی هستند این سرم ها دارای غلظت بیشتری نسبت به سرم تزریقی دارند سرم های موضعی شامل سرم مو، سرم ضد لک پوست، سرم مرطوب کننده، سرم تقویت کننده و… اشاره کرد.

آمپول (Ampule)

آمپول (Ampule) به کپسول های شیشه‌ای یا پلاستیکی بی‌منفذ، حاوی مواد مایع دارویی یا واکسن گفته میشود که برای تقویت یا رفع بیماری مورد مصرف قرار میگیرد. آمپول ها معمولاً به دو شیوه داخل وریدی (رگ یا IV )، تزریق عضلانی( IM )، تزریق داخل جلدی( ID )، تزریق زیرجلدی( SC ) و تزریق داخل مفصلی یا پانسیون ( SCF ) به فرد مورد نظر تزریق می‌شود. آمپولها دارای انواع مختلفی هستند که شامل آمپول تقویتی، آمپول شل کننده عضلات، آمپول چرک خشک کن، آمپول بوتاکس و….هستند.

پودر (powder)

پودر (powder) یا گرده یکی دیگر از اشکال دارویی هستند که بسیار بافت نرم و یک دستی دارند، فعالیت خاصی بر روی پودرها انجام نگرفته است و کاربردهای متنوعی دارند. برخی از پودرها خوراکی هستند و برای مصرف باید آنها را در آب یا یک مایع حل کرد تا آماده مصرف شوند مانند پودر شیر خشک، پودر لاغری، پودر ویتامین،پودر او.آر.اس و….. اما برخی از پودرها را بصورت موضعی میتوان در سطح بدن مورد استفاده قرار مانند پودرهای آرایشی، پودر بچه، پودر موبر و….اشاره کرد. پودرها به علت نداشتن پوشش محافظتی بسیار آسیب پذیر هستند و در صدد خراب شدن هستند.

قرص (Pill)

قرص (Pill) متداولترین شکل مصرفی دارو است قرص ها حالت جامدی دارند که حاصل از فشرده سازی کردن یک یا چندین مرتبه فشرده شده اند که کارکرده های متفاوتی دارند. قرص ها با توجه به کارکردی که دارند داری انواع مختلفی دسته بندی میشوند شامل قرص های جویدنی، قرصهای گونه‌ای و زیر زبانی، قرصهای فشرده شده، قرصهای جوشان، قرصهای چندبار فشرده شده، قرصهای با پوشش قندی،  قرصهای دارای پوشش لایه نازک، قرصهای دارای پوشش روده‌ای، قرصهای واژینال، قرصهای پیوسته رهش، قرصهای دارای یک شیار و دو شیار، قرص های تأخیری اشاره کرد. قرص ها اغلب گرد، بیضی یا مثلثی شکل هستند.

کپسول ( Capsule )

کپسول (Capsule) یکی دیگر از اشکال داروی است که در مقایسه با قرص ها ماده موثره بیشتری در خود جای میدهد. در واقع دارو بـه صـورت پودر یا مایع در داخل یک پوشـش ژلاتینی استوانه ای شـکل که به آن کپسول میگویند قـرارگرفته است. پوشش ژلاتینی کپسول در آب سرد حل نمیشود از همین رو گفته میشود کپسول را همراه با آب سرد بنوشید تا آسیبی به بخشهای ابتدایی دستگاه گوارش (به خصوص معده) وارد نشود و از طرفی کپسول در تماس با آنزیمهای معده قرار نگیرد زیرا موجب کاهش تأثیر دارو می‌شود به همین دلیل پوشش ژلاتینی برای سالم رسیدن ماده موثره دارو به قسمت‌های پایینتر دستگاه گوارش و جذب بهتر دارو طراحی شده است. پوشش ژلاتینی کپسول قابلیت جذب آب زیادی دارد به همین دلیل با جذب آب بلعیدن کپسول راحتتر میشود. ژلاتین کپسول در دمای 37 درجه سانتیگراد ذوب می‌شود از این رو پس از بلعیده شدن در معده ژلاتین هضم شده و ماده دارویی آن آزاد می‌شود. کپسولها دو نوع ساخت نرم و ساخت سخت دارند که با توجه به مواد داخلی آنها بسیار متفاوت هستند که میتوان به کپسولهای کلسیم، کپسول پیروکسیکام، کپسول روغن امگا 3، کپسول آموکسی‌سیلین و…. اشاره کرد.

شربت (Syrup)

شربت (Syrup) محلول غلیظ شده دارو همراه با طعم دهنده و نگهدارنده است. زمانی داروها به شکل قرص و کپسول راهی بازار مصرف شدن دیده شد که افرادی بخصوص کودکان با مصرف آنها با مشکل روبه رو بودن و یا در بلعیدن آنها توانایی نداشتند که همین امر موجب میشدند دارو مصرف نکنند یا آن را خرد کنند که این کار برای برخی داروها علاوه بر نداشتن خاصیت موجب آسیب دیدن دستگاه گوارشی میشود به همین دلیل برای راحت تر شدن بلع دارو شربت یا همان داروی محلول را تولید کردند. شربت ها در طعم، رنگ وخاصیت های متفاوتی وجود دارند که میتوان به شربت مولتی ویتامین، شربت دیفن هیدرامین و…اشاره کرد.

سوسپانسیون (Suspension)

سوسپانسیون (Suspension) در واقع ترکیب شدن جامد در مایع است. برخی از اشکال دارویی به شکل ترکیب سوسپانسیون ساخته میشوند زیرا با این روش میتوان مزه نامطلوب دارو را پوشاند، باعث افزایش پایداری فرمولاسیون دارو میشود، تهیه فرآورده مایع از موادی که قابلیت حل شدن ندارند و … است. سوسپانسیون ها گاهی آماده هستند و گاهی در زمان مصرف فرآورده آماده میشوند. قبل از مصرف هر سوسپانسیون باید دارو را به خوبی تکان دهید در حالت سکون رسوب میکنند. سوسپانسیون ها محلول کدر رنگی هستند که نور از آنها عبور نمی کند زیرا ماده جامد(حل شونده) دارای ملکولهای بزرگتری نسبت به مولکولهای حلال دارند. انواع متفاوتی از سوسپانسیون تولید شده است که کاربرد های مختلفی دارند مانند سوسپانسیون آلمینیوم ام جی اس، سوسپانسیون آسماویت، سوسپانسیون آمپی سیلین، سوسپانسیون آموکسی سیلین تزریقی و…. اشاره کرد.

الگزیر (Elixir)

الگزیر چیست؟ و الگزیرها چه داروهایی هستند؟ الگزیر (Elixir) یک محلول هیدروالکلی (مخلوط آب و الکل) است. در واقع الگزیر شبیه به شربت است با این تفاوت که الگزیر حاوی دارو و مقدار مجازی از اتانول یا سوکروز هستند. برخی از مواد دارویی برای حل شدن و قابل جذب شدن نیاز به الکل دارند (مانند آنتی بیوتیک‌ها) که این میزان الکل با توجه به نوع ماده دارویی متفاوت است. الگزیرها در مقایسه با شربت ها دارای شیرینی و چگالی کمتری هستند. الگزیرها کاربردهای متفاوتی در درمان سرماخوردگی، سرفه و دل پیچه تولید شده اند که میتوان به الگزیر دی سیکلومین، الگزیر دیفین هیدرامین ، الگزیر اكسپكتورانت و…. اشاره کرد. اگر درصد الکل مصرفی در الگزیر ها کم باشد به آن تنتور (Tincture) یا طنتور میگویند.

شياف (Suppository)

شیاف (Suppository) شکلی جامد و مخروطی شکل از دارو است که به صورت استعمال داخل مقعد، واژن، مجاری ادراری و به ندرت از راه بینی و چشم استفاده میشود. کاربرد شیاف بسیار راحت است و بیشتر برای مصرف افراد مسن و کودکان تجویز میشود از طرفی تاثیر شیاف نسبت به قرص و کپسول سریع تر و طولانی مدت تر است. شیاف انواع مختلفی دارد که شامل شیاف مقعدی(یا رکتال، رایجترین نوع)، شیاف واژن( یا مهبل)، شیاف ادراری، شیاف چشمی هستند.ماده تشکیل دهنده شیاف کره کاکائو، ژلاتین و … هستند که در دمای بیشتر از 31 درجه نرم و قابل جذب بدن میشوند. از شیاف‌ها برای معالجه درد، تب، گرفتگی عضلانی، عفونت، بواسیر، یبوست، تقویت بینایی، به عنوان ملین، ضد مسهل و آنتی هموروئید استفاده میشود که میتوان به شیاف دیکلوفناک، شیاف فیتوواژکس، شیاف سیکولوژست،و… اشاره کرد.