احتمالا کلمه کلاژن را بارها شنیده اید اما در مورد آن اطلاعاتی نداشته اید. در این مطلب قصد داریم به معرفی کلاژن و انواع آن بپردازیم.
کلاژن چیست
برای اینکه از کلاژن درک درستی داشته باشید ابتدا باید با ساختار پوست آشنا شوید. پوست از سه لایه: اپیدرم، درم و هیپودرم تشکیل شده است. بالاترین لایه اپیدرم است که مسئول کنترل از دست دادن آب سلول ها و بافت ها می باشد. این لایه به عنوان محافظ است که اگر وجود نداشته باشد آب بدن به سرعت از دست می رود. لایه دوم در زیر اپیدرم قرار گرفته است. درم حاوی اعصاب، رگ های خونی و فولیکول های مو است و از پروتئینی به نام کلاژن تشکیل شده است. این پروتئین باعث می شود که شبکه ای از فیبرها تشکیل شود که به عنوان چارچوبی برای رشد سلول ها و رگ های خونی می باشد. در واقع به عنوان یک ساختار پشتیبانی پوست است. لایه سوم هیپودرم است که لایه ای از چربی ها و بافت همبند می باشد که حاوی عصب ها، رگ های خونی بزرگ تر، غدد چربی و عرق می باشد. این لایه دارای وظیفه حفظ گرمای بدن و محافظت از اندام های حیاتی بدن می باشد.
فراوان ترین پروتئین در بدن کلاژن است که یکی از مهم ترین عناصر سازنده پوست، تاندون ها، استخوان ها، رباط و عضلات می باشد. این پروتئین همچنین در قسمت هایی مانند قرنیه، رگ های خونی و دندان نیز پیدا می شود. این پروتئین را می توان به عنوان چسبی در نظر گرفت که باعث چسبیدن سلول های مختلف در کنار هم می شود. کلمه کلاژن از کلمه یونانی Kolla به معنی چسب گرفته شده است. حداقل 16 نوع کلاژن وجود دارد که 4 نوع اصلی آن 1، 2، 3 و 4 می باشند.
انواع مختلف کلاژن چیست؟
در این بخش انواع کلاژن را بررسی می کنیم:
نوع 1: رایج ترین نوع کلاژن است که در بدن انسان وجود دارد. این نوع پروتئین در دستگاه گوارش وجود دارد و به ایجاد استخوان ها نیز کمک می کند. کلاژن نوع 1 برای التیام پوست بسیار مهم است و کیفیت الاستیکی لازم را به پوست می بخشد. همچنین با اتصال بافت به هم باعث می شود که پوست دچار پارگی نگردد.
نوع 2: وظیفه اصلی این نوع پروتئین این است که غضروفی را ایجاد کند که در بافت های ارتباطی پیدا می شوند. سلامت مفاصل ما به غضروف هایی وابسته است که کلاژن نوع 2 آن ها را ساخته است به همین دلیل است که برای جلوگیری از درد مفاصل یا ورم مفاصل مفید می باشد.
نوع 3: این نوع کلاژن مشبک است و جز اصلی ماتریکس خارج سلولی است که اندام ها و پوست را تشکیل می دهند. معمولا این پروتئین با نوع خاصی دیده می شود که به پوست بدن و سفتی پوست کمک می کند. همچنین در رگ های خونی و بافت قلب را نیز تشکیل می دهد. به همین دلیل است کمبود در کلاژن نوع 1 با خطر بالاتری برای رگ های خونی و حتی مرگ زودرس در ارتباط می باشد.
نوع 4: نقش اصلی این کلاژن تشکیل لایه بازال لامینایی است که در سلول های اندوتلیال وجود دارند و اندام ها، چربی و عضلات را احاطه می کند. بایه بازال برای وظایف مختلفی مانند عروقی و عصبی مورد نیاز می باشد. این ها بخش زیادی از سطوح تنفسی و اندام های گوارشی را تشکیل می دهند. لایه پایه در فضاهای بین لایه رویی پوست/ بافت و عمیق ترین لایه پیدا می شود. این ها لایه نازکی از مایه ژل مانندی که برای بافتی که در بالای آن قرار دارد باز می کنند.
نوع 5: این نوع از کلاژن در مواردی مانند ساختن سطح سلول ها، رشته های مو، بافتی که در جفت در طول دوران بارداری رشد می کند نقش دارد.
نوع 10: نقش این کلاژن این است که به تشکیل غضروف مفصلی و استخوان جدید کمک کند. این کلاژن در فرآیند تشکیل بافت استخوانی پستانداران نقش دارد و در ترمیم شکستگی و مفاصل مفید واقع می شود.
چه عواملی در از بین رفتن کلاژن در پوست نقش دارند؟
در این بخش عوامل کاهش دهنده کلاژن در پوست را بررسی می کنیم:
آسیب اشعه فرابنفش: پرتوهای اشعه فرابنفش به روش های مختلف به کلاژن آسیب می رسانند برای مثال از طریق تولید رادیکال های آزاد یا آسیب به ماده ژنتیکی سلول از عوامل آسیب رسان به آن می باشند.
سن: تولید کلاژن با افزایش سن و در انتهای سال های جوانی کاهش پیدا می کند. سن دقیق شروع این فرآیند در هر فرد متفاوت است که فرآیندی غیرقابل اجتناب و خارج از کنترل می باشد.
مصرف سیگار: همانطور که می دانید مصرف سیگار باعث پیری زودرس می شود و این عامل از طریق تاثیرگذاری روی کلاژن سازی انجام می گیرد که به طور مستقیم باعث کاهش ساخت آن می شود. مصرف سیگار اکسیژن رونده به بافت ها را کاهش می دهد و در نتیجه آن بافت ایستاده و می میرد که باعث بروز پیری زودرس می گردد.
رژیم تغذیه ای التهاب زا: مقادیر زیاد قند دررژیم های تغذیه ای نامناسب منجر به سفتی، تکه تکه شدن کلاژن، ضعیف شدن بنیان پوست و تسریع پیری زودرس می شود.
استرس: استرس محرک التهاب است که توانایی تولید طبیعی کلاژن را می کاهد. همچنین باعث افزایش هورمون هایی مانند کورتیزول شده که کاهش تولید این پروتئین در اثر افزایش این هورمون نیز به اثبات رسیده است.
ژنتیک: ژنتیک یک عامل مهم در کاهش کلاژن می باشد. برای مثال اگر والدین تا مدت طولانی دارای پوستی با ظاهر عالی بوده اند احتمال به وقوع پیوستن این وضعیت برای فرزند نیز وجود دارد.
قهوه: دو یا سه فنجان قهوه کافی است تا تولید کورتیزول تحریک شود. کورتیزول به عنوان هورمون استرس با نازک شدن پوست در ارتباط است که باعث می شود روند پیری پوست تسریع یابد.
رنگ غذای مصنوعی: اگرچه رنگ های غذا باعث خوش رنگ شدن غذا می شود اما این مواد منابع کلاژن در پوست را تخریب می کنند که به پیری زودرس منجر می شود.
الکل: مصرف الکل به کم آبی بدن منجر می شود و وقتی که کلاژن به اندازه کافی هیدراته نشود، الیاف شروع به چسبیدن به هم و ترک خوردن می کنند که این روند باعث خشکی، پوسته پوسته شدن و ایجاد چین و چروک در پوست می گردد.
شکر: شیرین کننده های تصفیه شده به تخریب پروتئین های اصلی پوست یعنی الاستین و کلاژن سرعت بخشیده و باعث پیری پوست می گردد.
خواب ناکافی: خواب کافی در شب باعث می شود بدن بتواند کلاژن آسیب دیده را ترمیم کند و از ایجاد چین و چروک جلوگیری شود.